«ما در حال مردنیم»: کوبا به بحران بهداشتی ناشی از کمبود داروها و تشخیص نادرست غوطه‌ور می‌شود

بیمارستان‌ها تحت فشارند و تعداد مرگ‌ها به سرعت در حال افزایش است. این جزیره با ترکیبی از ویروس‌ها شامل دنگی، چیکنگونیا، اوروپوش و سایر بیماری‌های تنفسی مواجه است.

مرسدس اینتریان نمی‌تواند یک لیوان آب را بگیرد. اگر سعی کند، آب روی زمین می‌ریزد. تب و استفراغ تمام شده‌اند، اسهال و سردرد نیز رفته‌اند. حالا که از خطر عبور کرده است، بزرگ‌ترین ترس مرسدس این است که برای همیشه خمیده بماند. او که زمانی یک زن قدرتمند ۵۷‑ساله بود، این روزها برای هر قدم مجبور به تکیه بر یک چوب جاروی است. «ما مردمی کُندپشتیم که به‌دنبال غذایی می‌گردیم»، او می‌گوید، صدایش به‌دلیل مشکلات تنفسی خفه می‌شود در حالی‌که بر روی مبل خانه‌اش در ال‌سرو، هوانا دراز کشیده است. «هیچ‌کس اینجا سالم نیست؛ این بیماری انگشتان، مچ‌ها، زانوها را بی‌حس می‌کند… ما یک ارتش از زامبی‌هایم».

کوبا امروز واقعاً کشوری از شهروندان بیمار است که دقیقاً نمی‌دانند از چه چیزی رنج می‌برند. تنها می‌دانند که به‌وسیله «ویروس» آلوده شده‌اند – یک روح ستمگر که در سراسر جزیره پراکنده شده و ساکنان آن را به‌تدریج نابود می‌کند. ابتدا تب‌های بالا ظاهر می‌شود، سپس لکه‌های قرمز یا پوسته‌پوسته شدن پوست. استفراغ، اسهال و سردرد اجتناب‌ناپذیرند. دست‌ها و زانوها متورم می‌شوند. قربانیان به‌دقایقی می‌توانند روی پاهایشان بایستند و برخی پس از پایان بدترین وضعیت، هنوز قادر به راه رفتن نیستند. لنگی نشانه‌ای از بقا در برابر ویروس است. شهروندانی که پاهایشان را می‌کشند یا از درد مفاصل شکایت می‌کنند، احتمالاً نیز مبتلا هستند. به گفته مایدلیس سولانو، ۳۸ ساله، که در خانه‌اش در بایامو به‌همراه دو فرزند، پدر و برادرزاده‌اش مریض بود، هر صبح در هر محله‌ای از کوبا، مردم می‌گویند: «این‌جا درد می‌کند، آن‌جا درد می‌کند، امروز کمی بهترم یا نمی‌توانم از تخت بلند شوم». این همان چیزی است که تمام همسایگان روزانه تکرار می‌کنند.

تقریباً تمام خانواده‌های کوبا به‌دلیل بحران اپیدمیولوژیک کشور، یک نفر بیمار در خانه داشته‌اند. این بیماری در واقع ترکیبی از چند ویروس‌پرسون‌دار است که به «ویروس‌های آرگویروسی ترکیبی» معروفند و شامل دنگی، اوروپوش و چیکنگونیا، به‌علاوه دیگر ویروس‌های تنفسی نظیر آنفلوانزای H1N، ویروس سینسیتال تنفسی و کووید‑۱۹ می‌باشد. بر اساس آمارهای منتشر شده توسط وزارت بهداشت عمومی، در هفتهٔ گذشته ۵٬۷۱۷ مورد جدید چیکنگونیا گزارش شد که تعداد بیماران مبتلا به این ویروس را به ۳۸٬۹۳۸ رسانده است. در خصوص دنگی، این وزارت اعلام کرد که این بیماری همچنان در ۱۴ استان و ۱۱۳ شهرستان کشور فعال است.

در ابتدای این هفته، ۳۳ مرگ هشداردهنده گزارش شد که دولت مجبور به پذیرش آن شد، از این میان ۲۱ کودک خردسال بودند – جمعیتی که بیش‌ترین تأثیر را از این آرگویروس‌ها به‌ویژه در کنار سالمندان می‌پذیرند. «بسیاری از کودکان یک‌ماهه که جان خود را از دست دادند، و همچنین کودکان بین دو تا چهار سال، و دیگر جوانان، به‌دلیل استفراغ و اسهال که منجر به کم‌آبی می‌شود، به بیمارستان در حالی وارد می‌شوند که در وضعیت سقوط کامل هستند»، یک کارمند مؤسسه هماتولوژی و ایمونولوژی ال‌ویدادو به روزنامه EL PAÍS با شرط ناشناسی گفت.

مسئولین کوبی که همیشه از اعتراف به هرگونه فاجعه‌ای دوری می‌کنند، از قبول وجود بحران بهداشتی امتناع دارند و تأکید می‌کنند که این بیماری‌ها برای ساکنان جزیره معمول هستند، آن‌ها که به گرمای تابستان و طوفان‌های سیلابی گرمسیری عادت دارند. «این بیماری‌ها نه جدیدند و نه نادر یا ناشناخته»، وزیر بهداشت عمومی، خوزه آنخل پورتال میندرا، در اکتبر گفت. سپس سعی کرد شایعات ناشی از گزارش‌های بی‌شمار مرگ‌ومرده‌ها را رد کند: «هیچ‌کس نمی‌تواند یک اپیدمی یا مردگان را پنهان کند»، او ادعا کرد.

در حالی که وزیر این نظر را ابراز می‌کرد، مردم کوبه در استان ماتانساز از نرخ بالای ابتلا رنج می‌بردند بدون اینکه دقیقاً بدانند با چه‌چیزی مواجه هستند. هم‌اکنون، با بیمارستان‌ها و اتاق‌های مرده‌خانه که سرریز شده‌اند، برای وزارت به‌نظر می‌رسد که نادیده گرفتن این شواهد دشوار است؛ اگرچه بسیاری از کوبی‌ها بر این باورند که تعداد بیماران و مردگان بسیار بیشتر از آن چیزی است که دولت مایل به اعلام آن باشد.

دولت توانسته است آمار را با صدور گواهی‌مرگ‌هایی که ویروس‌های آرگویروسی را ذکر نمی‌کنند، مخفی سازد. «پزشکان می‌گویند که به‌دلیل حمله قلبی مرده‌اند، هرچیزی جز ویروس»، کارمند مؤسسه هماتولوژی و ایمونولوژی می‌گوید. در محله سولانو در شرق کشور، چندین نفر در هفته‌های اخیر درگذشتند. او می‌گوید که در مراکز درمانی، مرگ‌ها به بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت، پنومونی یا فشار خون بالا نسبت داده می‌شود. «اما در شهر من، چندین نفر به‌دلیل ایست تنفسی یا کم‌آبی درگذشتند»، او می‌گوید.

در ۱۸ اکتبر، مادر الکساندر هرناندز، ۸۱ ساله، احساس بیماری کرد و برای استراحت به تخت رفت. او کاملاً خمیده شد. پس از مدت کوتاهی به بیمارستان منتقل شد و پزشک مشکوک به یک مورد چیکنگونیا شد. پس از یک هفته، تغییراتی در دیابت و فشار خون او رخ داد و او دچار تاکی‌کاردی شد. «پزشک او را دو بار معاینه کرد و علائم حیاتی‌اش را بررسی کرد»، پسرش می‌گوید. چند روز بعد، گفتند همه چیز تحت کنترل است و می‌تواند به خانه بازگردد. در ۵ نوامبر او درگذشت. هرناندز برای اجرای تشریح مرگ درخواست کرد، اما پزشک مخالفت کرد. «او گفت نه و من اصرار نکردم چون وسایل حمل‌ونقل وجود نداشت. او عملاً مرا قانع کرد که این کار بی‌فایده است». گواهی‌مرگ مادر او نشان می‌دهد که مرگ او به‌طبیعی بوده است.

بدون دارو یا غذا

در نهایت، دولت کوبا مجبور شد وضعیت «اپیدمیولوژی ملی» را به‌دلیل ایجاد اضطراب در میان کوبی‌ها بپذیرد. چشم‌انداز آن‌قدر بحرانی است که برخی از مردم از جامعه بین‌المللی تقاضا کرده‌اند تا از غرق‌شدن کشتی «بیماری‌دار» آنها که میلیون‌ها نفر سوار آن هستند، جلوگیری کنند. در حالی‌که مقامات دولتی این مسأله را کم اهمیت جلوه می‌دهند و تأکید می‌کنند که این شیوع مختص کوبا نیست و مواردی در برزیل و کلمبیا گزارش شده است، حقیقت این است که کمبودهای کلی و وضعیت سقوط در کوبا به‌طور جدی توانایی مقامات را در کنترل بیماری تضعیف کرده است.

مرسدس اینتریان می‌گوید که به‌دلیل عدم وجود داروهای تجویزی در کشوری که با ۷۰٪ کمبود در تأمین داروها روبه‌رو است، از گیاهان دارویی برای خوددرمانی استفاده می‌کند. او آب را جوشانده و برگ‌های ارگانو، یک حبه سیر و چهار میخک اضافه می‌کند – ترکیبی که صبح و شب می‌نوشد. «حقیقت این است که ما نمی‌دانیم چگونه با آن مبارزه کنیم»، می‌گوید. «آنها شما را به‌خانه می‌فرستند تا استراحت کنید. ما از هر نظر بی‌پناهیم. حتی نمی‌دانیم واقعاً چه چیزی داریم.»

دغدغهٔ اصلی کوبی‌ها عدم وجود روش‌های تشخیص مناسب در مؤسسات بهداشتی است که بتواند نوع ویروس مبتلا را مشخص کند. «برای چیکنگونیا، اوروپوش یا زیکا هیچ معرف تشخیصی وجود ندارد، فقط در مؤسسات بهداشتی هوانا، از جمله IPK. پزشکان «سندروم تب غیر اختصاصی» را تجویز می‌کنند»، می‌گوید یک پرستار از کلینیک در ماتانساز که مایل است گمنام بماند. «برای تشخیص دنگی نیاز به آزمون ایمونو‌گلوبولین M (IgM) است که سوب‌تایپ را مشخص می‌کند. این دروغ نیست که بگوییم می‌میریم.»

سولانو می‌گوید که وقتی به بیمارستان می‌روید، هیچ‌کس به‌ شما نمی‌گوید چه نوع بیماری‌ای دارید. «اگر شروع به ورم کردید، می‌گویند چیکنگونیا است، اگر نه، دنگی. تقریباً همه ورم دارند، پس بیشترشان چیکنگونیا دارند. هیچ‌وقت دکتری تشخیص خاصی نمی‌دهد. در گواهی‌ها می‌گویند ویروسی دارید – همواره در حال پنهان‌کردن واقعیتی که در آن زندگی می‌کنیم»، می‌گوید.

منبع EL PAÍS در مؤسسه هماتولوژی و ایمونولوژی می‌گوید که بسیاری از اوقات نتایج آزمون IgM هرگز دریافت نمی‌شوند. «گزارش شد که نمونه‌ها به‌دلیل عدم وجود معرف‌ها اغلب دور ریخته می‌شدند و به بیماران نتیجه منفی داده می‌شد. تشخیص دقیق وجود ندارد. از علائم معلوم است که این یک آرگویروس است.»

در حال حاضر، یودینلا کاسترو پرِس زخمی دارد که تقریباً ۲۰ بخیه روی شکمش باقی مانده است. برای پزشکان، همه چیز خوب بود و علائم «نرمال» بود. ابتدا تب، درد، ورم و سفتی معمولی داشت. «به من گفتند که من تنها کسی نیستم که این وضعیت را تجربه می‌کند»، می‌گوید این ۴۴ ساله. سپس غذایی از ریشه تاروی خورد و شکمش به‌قدری ورم کرد که از خانه‌اش در آررویو نارنجو به بیمارستان ژولیو تیرگو منتقل شد. «آزمایش‌هایی انجام دادند که ادعا می‌کردند منفی برگشتند»، گفت. بعداً متوجه شد که ویروس – دقیقاً نمی‌داند کدام – روده‌اش را ملتهب کرده و به‌دلیل پریتونیت ساکن سوراخ‌هایی ایجاد شده است. او مجبور شد داروهای ضد‌بیوتیکی و مسکن‌های خود را از بازار سیاه خریداری کند، وقتی که در دسترس بودند.

چندین کوبایی که توسط EL PAÍS مصاحبه شدند، نگران این هستند که کمبود غذاهای سالم بر شانس بهبود آن‌ها اثر منفی می‌گذارد. راهنمای تغذیه‌ای که EL PAÍS به آن دسترسی یافت و توسط مؤسسه پدرو کورئ (IPK) توزیع شد، گزارش می‌دهد که از جمله موارد دیگر، چیکنگونیا ذخایر آهن را مصرف می‌کند، آلبومین و سایر پروتئین‌ها را کاهش می‌دهد و سطح پروتئین واکنشی C را افزایش می‌دهد؛ تمام این عوامل سیستم ایمنی را تضعیف می‌کند. بر اساس IPK که مرکز پژوهشی معتبری در زمینه بیماری‌های عفونی است، مصرف تخم‌مرغ، ماست، وی، ماهی‌هایی مانند سالمون، ماهی تن یا ساردین، سبزیجات، آجیل و برخی غلات ضروری است. بیشتر این محصولات برای اکثر کوبی‌ها در دسترس نیستند. «رژیم غذایی کوبی‌ها در حال حاضر شامل پیکدیللو و برنج است و به‌ندرت یک غذای ریشه‌ای سرو می‌شود، پس این غیرممکن است»، می‌گوید مرسدس اینتریان. «در اینجا ممکن است در تمام سال هیچ‌گونه پروتئینی نخورید – تنها برخی افراد می‌توانند – و بدون یک رژیم غذایی مناسب، تأثیر ویروس شدیدتر می‌شود.»

منبع همه‌گیری

دلایلی که چرا کوبا به‌سرعت به یک مرکز جمع‌آوری پشه‌ها و بیماری تبدیل شد، موضوعی است که امروزه بسیاری در تلاش برای کشف آن هستند. مقامات این نکته را مطرح کرده‌اند که جمعیت کوبا «دست‌نخورده» در برابر ویروسی همچون چیکنگونیا است که برای اولین بار در سال ۲۰۱۴ در این جزیره کشف شد. آنها همچنین علت‌ها را به ماه‌های گرم و بارانی نسبت می‌دهند که شرایط مناسب برای رشد پشه‌ها را ایجاد می‌کند. اگرچه کشور در آخرین لحظه نیروهای جمع‌آوری زباله را بسیج کرده است، اما زباله‌ها به‌دلیل عدم اقدام دولتی از کنترل خارج شدند. و محل‌های بزرگ نگهداری زباله به گسترش جمعیت پشه‌ها منجر شده‌اند. با قطع برق روزانه، کوبا سوخت کافی برای اطمینان از سم‌پاشی ندارد. در عین حال حشره‌کش‌ها کم‌اند و کمبود آب باعث می‌شود حتی حداقل بهداشت نیز دشوار باشد. نرخ شیوع که عملاً غیرقابل کنترل شده است، به‌صورت خطر بالا ۰٫۸۹٪ ثبت می‌شود.

هیچ‌کس از ویروس فرار نمی‌کند

در کشوری با نظام سلامت سقوط‌کرده، حتی خود پزشکان نیز از آرگویروس‌ها در امان نمانده‌اند. کسانی که هنوز در بیمارستان‌های کوبا کار می‌کنند – ۷۰٬۰۰۰ کارگر این بخش استعفا داده‌اند و بیش از ۳۰٬۰۰۰ پزشک در سه سال گذشته مهاجرت کرده‌اند – «با حداقل امکانات، تقریباً بدون هیچ‌چیزی ادامه می‌دهند»، گفت یک پرستار از کلینیک تک‌پزشکی ماتانساز که به ویروس مبتلا شده و همچنان با درد شدیدی دست و پنجه نرم می‌کند که احتمالاً برای شش ماه تا یک‌سال آینده ادامه خواهد داشت. به گفته پرستار، هشت کلینیک در ماه گذشته به دلیل ابتلا کارکنان بسته شد.

«گاهی می‌خوانم که ما دستیاران ستم‌گر هستیم. اما این‌طور نیست. این شغلی است که به‌دلیل عشق به آن انتخاب می‌کنیم، صرف‌نظر از سیاست‌ها. دردناک است وقتی نمی‌توانید بیمار را شفا دهید و او مجبور می‌شود برای خرید داروهایش به خیابان برود. وقتی در جلسات با مدیریت و شهرداری سخن می‌گوییم، فقط می‌گویند به‌دلیل محاصره منابعی نداریم.»

در پایان ماه گذشته، دکتر سی. اوسوالدو کاسترو پرزا، متخصص در IPK، در برنامه رسمی «مسا رندوندا» گفت که شیوع چیکنگونیا «به‌زودی تمام می‌شود» و به تاریخ می‌پیوندد. مردم از این استدلال و از دستکاری ارقام خسته شده‌اند.