گونه‌های نادر ژنتیکی با خطر بالاتر اختلال نقص توجه/بیش‌فعالی مرتبط‌اند
تحقیقات جدید نشان می‌دهد که چگونه گونه‌های نادر ژنتیکی خطر ابتلا به اختلال نقص توجه/بیش‌فعالی را افزایش می‌دهند و بینش تازه‌ای دربارهٔ زیست‌شناسی این وضعیت شایع نوروتوسعه‌ای فراهم می‌کند. پژوهشگران سه ژن را شناسایی کردند که اختلال در آنها می‌تواند به طور قابل توجهی بر توسعه اولیه مغز تأثیر بگذارد.
معماری ژنتیکی خطر اختلال نقص توجه/بیش‌فعالی
اختلال نقص توجه/بیش‌فعالی حدود ۵٪ از کودکان و ۲٫۵٪ از بزرگسالان را در بر می‌گیرد، اما نقش گونه‌های نادر در شکل‌دادن به خطر این اختلال تا به حال نامشخص باقی مانده بود. اگرچه گونه‌های رایج به این بیماری مرتبط شناخته شده‌اند، این پژوهش با به کارگیری توالی‌یابی اگزوم، ۸٬۸۹۵ فرد مبتلا به اختلال نقص توجه/بیش‌فعالی و ۵۳٬۷۸۰ نفر کنترل را مورد بررسی قرار داد و نشان داد که تغییرات ژنتیکی نادر چگونه تأثیرات چشمگیر و بی‌سابقه‌ای دارند.
نحوه شناسایی گونه‌های نادر و معانی آنها برای عملکرد مغز
با تحلیل گونه‌های نادر کدینگ، تیم پژوهشگر سه ژن مهم، MAP1A، ANO8 و ANK2 را شناسایی کرد که P < 3.07 × 10−6 و نسبت‌های شانس از ۵٫۵۵ تا ۱۵٫۱۳ داشتند. شبکه‌های تعامل پروتئینی آنها به‌ویژه غنی از ژن‌های مرتبط با عملکرد سیناپس، پردازش RNA و سازماندهی اسکلت سلولی بود. گونه‌های نادر زیان‌بار با کاهش ۲٫۲۵ امتیاز IQ به ازای هر گونه در نمونه‌ای شامل ۹۶۲ بزرگسال مبتلا به اختلال نقص توجه/بیش‌فعالی مرتبط بودند و افراد دارای این اختلال به‌همراه ناتوانی ذهنی بار کلی گونه‌ها را بیشتر نشان دادند. شایان ذکر است که نه تا از بیست ژن برتر مرتبط، در اوتیسم یا سایر اختلالات نوروتوسعه‌ای مشارکت داشته‌اند و اکثر آنها در طول توسعه پیش و پس‌ولادی مغز، بیان بالایی نشان دادند. نتایج همچنین تأیید کردند که گونه‌های نادر و رایج به‌صورت ترکیبی عمل می‌کنند و مدل چندژنی خطر را تقویت می‌نمایند.
پیامدهای عملی بالینی و پژوهش‌های آینده
این نتایج نشان می‌دهند که ارزیابی گونه‌های نادر می‌تواند در آینده مسیرهای تشخیصی را دقیق‌تر کند و به پزشکان کمک نماید تا چالش‌های شناختی یا توسعه‌ای مرتبط با خطر اختلال نقص توجه/بیش‌فعالی را پیش‌بینی کنند. با دسترس‌پذیر شدن توالی‌یابی، پروفایل‌سازی ژنتیکی می‌تواند برنامه‌ریزی مداخلات زودهنگام و پشتیبانی آموزشی سفارشی را تقویت کند. کارهای آینده در صدد شناسایی ژن‌های بیشتر و روشن‌سازی چگونگی شکل‌گیری نتایج بالینی توسط الگوهای گونه‌ای هستند که راه را برای رویکردهای شخصی‌سازی‌شده‌تر در مراقبت‌های نوروتوسعه‌ای هموار می‌سازند.
منبع
دِمونتیس D و همکاران. گونه‌های نادر ژنتیکی خطر بالای اختلال نقص توجه/بیش‌فعالی را به‌دست می‌آورند و به زیست‌شناسی نورونی اشاره می‌کنند. Nature. 2025; DOI:10.1038/s41586-025-09702-8.
هر مقاله تحت شرایط مجوز کریتیو کامنز Attribution-NonCommercial 4.0 در دسترس است.
