میوکاردیت یک عارضه جانبی نادر اما واقعی واکسن کووید-۱۹ است. یک مطالعه جدید نوری بر علل احتمالی آن میاندازد
نتایج به دو سیگنال ایمنی اشاره میکنند و روشهای محتمل برای جلوگیری از انحراف آنها
توسط جوناتان ووسن
گزارشگر بیوتکنولوژی و علومزیستی سواحل غربی
در حالی که مطالعات گستردهای نشان دادهاند واکسنهای کووید-۱۹ ایمن و مؤثر بوده و در طول همهگیری میلیونها جان را نجات دادهاند، این واکسنها همراه با ریسک نادر اما واقعی التهاب عضله قلب یا میوکاردیت میآیند. دانشمندان روز چهارشنبه گزارش دادند که جفتی از سیگنالهای ایمنی را شناسایی کردهاند که معتقدند این موارد را بهوجود میآورند؛ و شواهد اولیهای ارائه دادند که این سیگنالها میتوانند مسدود شوند.
پژوهشگران مطالعات قبلی واکسنهای کووید را بررسی کردند و دو مولکول سیگنالدهی ایمنی یا سایتوکین را شناسایی کردند که در خون دریافتکنندگان واکسن که دچار میوکاردیت شده بودند، بهصورت سطوح بالایی حضور داشتند: CXCL10 و اینترفرون-γ (IFN‑γ). نویسندگان دریافتند که این سیگنالها میتوانند در آزمایشگاه نیز فعال شوند، هنگامی که سلولهای ایمنی در معرض واکسنهای فایزر و مودرنا کووید قرار میگیرند یا موشها تزریق میشوند.
دانشمندان دریافتند که استفاده از پادتنها برای مسدودسازی CXCL10 و IFN‑γ، علائم استرس قلبی را در موشهای واکسندادهشده و در اسفروئیدهای قلبی، ساختارهای سهبعدی سلولهای انسانی که برای شبیهسازی برخی جوانب ساختار و عملکرد قلب طراحی شدهاند، کاهش میدهد. نویسندگان همچنین متوجه شدند که میتوان اثرات این سایتوکینها را با استفاده از ژنیستین، ترکیبی که در سویا و سایر حبوبات یافت میشود و با کاهش التهاب مرتبط است، مسدود کرد.
نتایج منتشر شده در مجله Science Translational Medicine، در زمانی میآیند که واکسنهای mRNA تحت نظارت اداری ترامپ و برخی قانونگذاران قرار گرفتهاند. این امر پژوهشگران مطالعهکننده این واکسنها را مجبور کرده است تا تعادلی دشوار بین گزارش نکات جدید درباره عوارض جانبی و بیان واضح ایمنی کلی این واکسنها برقرار کنند.
«میخواهم تأکید کنم که این بسیار، بسیار نادر است. این مطالعه صرفاً برای درک دلیل این پدیده انجام شده است. در این موارد نادر، چه میگذرد؟ مردم در این باره صحبت میکنند و ما در اینجا یک مکانیزم ارائه میدهیم»، گفت جو وو، مدیر مؤسسهٔ قلبعروقی استنفورد و نویسندهٔ ارشد مطالعه.
کاتریین ادواردز، استاد بازنشستهٔ دانشگاه واندربیلت و پژوهشگر باتجربه در حوزه واکسن که در این مطالعه جدید مشارکت نداشت، گفته است که یافتههای حاصل از موشها با احتیاط باید بررسی شوند، زیرا در این مطالعه به حیوانات نسبت به ابعاد بدنشان دوزهای بالاتری از واکسن داده شد نسبت به افراد واکسندار. وو این نکته را تأیید کرد و افزود که تیم تحقیقاتی برای اطمینان از بروز میوکاردیت در حیوانات، دوز بالاتری از واکسن به کار برد. در غیر این صورت، او برآورد میکند که برای مشاهدهٔ این عارضهٔ نادر به حدود ۲۰٬۰۰۰ موش نیاز میشد.
بیلیونها دوز واکسن mRNA در سراسر جهان علیه ویروس SARS‑CoV‑2 تزریق شده است، از جمله در کشورهایی با سیستمهای بهداشتی بزرگ و متمرکز مانند کانادا، انگلیس، کرهٔ جنوبی و اسرائیل. دادههای این کشورها و ایالات متحده به پژوهشگران این امکان را داد تا موارد درد قفسه سینه، تنگی نفس و تپش را در برخی افراد تازهواکسینشده شناسایی کنند. این علائم که عمدتاً خفیف بودند، پس از حدود ۷ مورد از هر یک میلیون دوز اول واکسن ظاهر میشوند. این فراوانی به ۳۱ مورد از هر یک میلیون دوز دوم و ۶۰ مورد از هر یک میلیون دوز در میان مردان زیر ۳۰ سال ارتقاء مییابد.
عفونت SARS‑CoV‑2 میوکاردیت را با نرخهای بسیار بالاتر از واکسیناسیون ایجاد میکند؛ بهطوریکه مرکز کنترل و پیشگیری از بیماریها (CDC) گزارش میدهد که ۱٬۵۰۰ مورد میوکاردیت در هر یک میلیون بیمار کووید‑۱۹ ثبت شده است. موارد ناشی از عفونت نیز معمولاً شدیدتر از موارد ناشی از واکسیناسیون هستند.
در حالی که پژوهشگران در ابتدا فرض میکردند میوکاردیت ناشی از واکسن ممکن است به دلیل واکنش آلرژیک به تزریق یا خودایمنی باشد، پژوهشهای اخیر به پروتئینهای التهابی اشاره کردهاند. برای درک بهتر اینکه کدامیک از این سیگنالها مهمتر هستند، تیمی به رهبری دانشمندان استنفورد دادههای دو مطالعه پیشین که خون افراد واکسندیده را جمعآوری کرده بودند، تجزیه و تحلیل کردند. پژوهشگران دریافتند که CXCL10 و IFN‑γ در بیماران مبتلا به میوکاردیت نسبت به افراد واکسندیده که این عارضه را توسعه ندادهاند، بهطور قابلتوجهی فراوانتر هستند. آنها همچنین مشاهده کردند که این سایتوکینها در اولین چند روز پس از واکسیناسیون بهسرعت افزایش مییابند — همزمانی که علائم میوکاردیت ظاهر میشوند. پژوهشهای قبلی نشان دادهاند که سطوح این سایتوکینها چند هفته پس از واکسن کاهش مییابد.
تجارب بیشتر با سلولهای ایمنی پرورشیافته در آزمایشگاه نشان داد که CXCL10 عمدتاً توسط ماکروفاگها تولید میشود؛ سلولهایی که بهعنوان نگهبانان برای یافتن علائم عفونت و هشداردهی عمل میکنند. CXCL10 تولیدشده توسط آنها مانند خردهنان برای سلولهای ایمنی عمل میکند و آنها را به سمت مکان عفونت هدایت میکند. IFN‑γ که نقشهای متعددی در تقویت دفاعهای ضد ویروسی دارد، عمدتاً توسط سلولهای T تولید میشود؛ سلولهایی که مانند ژنرالها شکلگیری و استراتژی پاسخ ایمنی را تعیین میکنند. وقتی سلولهای عضله قلب در آزمایشگاه در معرض این سایتوکینها قرار گرفتند، با مشکل در انقباض ریتمیک مواجه شدند — که نشان میدهد پیامرسانهای ایمنی ممکن است توانایی قلب در تأمین خون اکسیژنه به بدن را مختل کنند.
سپس نویسندگان آزمایش کردند که آیا مسدودسازی این سایتوکینها میتواند میوکاردیت را پیشگیری کند. آنها به موشها دو دوز واکسن فایزر و بایونتک دادند، بهطوری که برخی از حیوانات همچنین پادتنهایی دریافت کردند که CXCL10 و IFN‑γ را مسدود میکردند. حیوانات واکسینهشده که این پادتنها را دریافت کردند، سطوح گردشکنندهٔ تروپونین قلبی — پروتئینی که حضور آن در خون علامت واضحی از آسیب قلبی است — کمتری نشان دادند. این موشها همچنین تعداد کمتری سلول ایمنی در بافت قلب داشتند نسبت به موشهایی که فقط واکسن دریافت کرده بودند.
پژوهشگران دریافتند که ژنیستین همان اثر مسدود کننده پادتنها را دارد؛ یعنی میوکاردیت را در موشهای تزریقشده و در اسفروئیدهای قلبی، ساختارهای سهبعدی سلولهای انسانی که برای شبیهسازی برخی جنبههای ساختار و عملکرد قلب طراحی شدهاند، کاهش میدهد. نویسندگان این مولکول را تا حدی آزمایش کردند زیرا مشکوک بودند که هورمونهای جنسی ممکن است توضیح دهند چرا مردان بیشتر در معرض میوکاردیت قرار میگیرند (ژنیستین اثرات استروژن را شبیهسازی میکند).
اریک توپول، کاردیولوژیست و ژنتیست که مؤسسهٔ تحقیقگرایانه اسکریپس را هدایت میکند، گفت این مطالعه برخی از بهترین شواهد تا کنون برای توضیح عوامل تحریککننده میوکاردیت در برخی افراد واکسندیده را فراهم میکند. اما او افزود که برخی سؤالها هنوز باقی ماندهاند.
«من توسط آنچه ارائه کردند قانع شدم»، گفت توپول که در این تحقیق مشارکت نداشته است. «آنچه هنوز برایم باقی مانده این است: چرا؟ چرا mRNA باعث این اختلالات سایتوکینی میشود؟»
گروه وو اکنون در حال بررسی این است که آیا ژنیستین میتواند روزی برای پیشگیری یا درمان میوکاردیت به کار رود. این ترکیب بهعنوان مکمل غذایی فروخته میشود و در غذاهایی مانند توفو یافت میشود، اما تهیهای که در مطالعهٔ اخیر استفاده شد، غلیظتر از محصولی است که در فروشگاهها موجود است. وو و همکارانش در حال بررسی این هستند که آیا میتوان ژنیستین را طوری اصلاح کرد که مقدار بیشتری آن به جریان خون وارد شود.
این کار در دورهای حساس برای واکسنهای mRNA انجام میشود. برخی از مجلسهای ایالتی به حذف واکسنهای mRNA فکر کردهاند و دولت ترامپ قراردادهای تحقیقاتی بهارزش ۵۰۰ میلیون دلار برای بررسی این فناوری را لغو کرده است. اوایل امسال یک زیرکمیتهٔ سنا جلسهای برگزار کرد که بهطور خودشان «فساد علم و سازمانهای بهداشتی فدرال: چگونگی کاهش و مخفیکردن میوکاردیت و سایر عوارض ناشی از واکسنهای کووید‑۱۹» نامیده شد. اخیراً مقامات ارشد تنظیمکنندهٔ واکسن در FDA ادعا کردند که واکسنهای کووید‑۱۹ حداقل باعث مرگ ۱۰ کودک شدهاند، هرچند واضح نیست که آیا این موارد شامل میوکاردیت بودهاند و کارشناسان به این ادعاها بیاعتماد هستند.
ادواردز نگران است که این اقدامات بر پایهٔ علم مستحکم نیستند و میتوانند سلامت عمومی را به خطر اندازند. اما او به این نکته اشاره کرد که مطالعهای چون این مقالهٔ جدید، که بهدقت به عوارض جانبی واکسن، حتی موارد نادر، میپردازد، ارزشمند است.
«ما واقعاً نباید وقتی واکسنها بسیار مؤثر بودهاند، کودک را همراه با آب گرمِ حمام بیرون بیندازیم»، او گفت. «اگر بتوانیم دلیل بروز میوکاردیت را کشف کنیم و بتوانیم آن را بهگونهای کنترل کنیم که هیچکس به آن مبتلا نشود، این نیز بسیار عالی خواهد بود.»
