واکسن‌های کووید ممکن است طول عمر بیماران سرطانی را افزایش دهند – این می‌تواند تغییر دهندهٔ بازی باشد
Devi Sridhar
مطالعه‌ای که نشان می‌دهد واکسن‌های mRNA به بدن در مبارزه با سلول‌های بدخیم کمک می‌کنند، چشم‌اندازی جذاب برای درمانی کم‌هزینه و کم‌ریسک که می‌تواند برای تمام انواع سرطان مؤثر باشد، ارائه می‌دهد.
من اغلب پرسیده می‌شوم که آیا برای پاندمی بعدی بهتر آماده هستیم یا نه. پاسخ چندپهلوست، اما نکتهٔ خوش‌بینانه پیشرفت علمی در زمینهٔ واکسن‌هاست. واکسن‌های کووید سریع‌تر از هر تلاش قبلی تولید شدند و از سال ۲۰۲۱ به‌بعد به‌خاطر نجات میلیون‌ها جان مورد تقدیر قرار گرفته‌اند. واکسن‌های mRNA – فایزر/بیون‌تک و مودرنا – در عرض چند روز پس از انتشار ژنوم SARS‑CoV‑2 در ژانویهٔ ۲۰۲۰ طراحی شدند و در ماه‌های بعدی به آزمایش‌های ایمنی رفتند و در نهایت در پایان سال ۲۰۲۰ در بریتانیا مورد تأیید قرار گرفتند.
اما آیا این واکسن‌ها می‌توانند سودهای دیگری نیز داشته باشند؟ بر پایهٔ یک مطالعهٔ اخیر منتشر شده در مجله Nature، به نظر می‌رسد واکسن‌های mRNA واکنش ایمنی قدرتمندی را برانگیزانند که زمان بقا متوسط را برای برخی بیماران سرطانی تقریباً ۷۵٪ افزایش می‌دهد. این نتایج — که در حال توسعهٔ بیشتر هستند — می‌توانند نشان‌دهندۀ قدرت بازاستفاده از واکسن‌ها و داروهایی باشند که قبلاً آزمون‌های ایمنی را پشت سر گذاشته و با هزینه‌ای معقول در دسترس هستند.
چگونه واکسن‌های کووید می‌توانند نقش خود را در درمان سرطان ایفا کنند؟ سرطان زمانی رخ می‌دهد که سلول‌های عادی بدن بدون کنترل رشد و تقسیم شوند. معمولاً تقسیم سلول‌ها تحت کنترل دقیق است، اما وقتی جهش‌های خاصی رخ می‌دهد — گاهی به‌دلیل مصرف تنباکو، پرتوگیری، عوامل ژنتیکی ارثی یا مواجهه با محیط — بدن دیگر نمی‌تواند رشد غیرقابل کنترل سلول‌ها را متوقف کند. این سلول‌ها (که اغلب به‌عنوان سلول‌های بدخیم شناخته می‌شوند) در نهایت توده‌ای به نام تومور را تشکیل می‌دهند — یک رشد غیرطبیعی. برای ادامهٔ رشد، این سلول‌ها عروق خونی جدیدی می‌سازند تا تغذیه شوند و سپس به سرتاسر بدن گسترش می‌یابند — فرایندی که به نام متاستاز شناخته می‌شود.
سیستم ایمنی بدن ما در تشخیص مهاجمان داخل بدن — مانند ویروس‌ها یا باکتری‌ها — بسیار ماهر است، اما چون سلول‌های سرطانی جزئی از بدن ما هستند، تشخیص آنها از سلول‌های سالم برای سیستم ایمنی دشوار است. در درمان سرطان، پزشکان گزینه‌های متعددی دارند. جراحی یا پرتودرمانی معمولاً به‌عنوان اولین گام برای حذف یا هدف‌گیری سلول‌های سرطانی موضعی به‌کار می‌روند. اگر این سلول‌ها به سرتاسر بدن گسترش یافته باشند، شیمی‌درمانی ضروری می‌شود: به‌عبارت دیگر «نابود کردن» بدن برای کشاندن سلول‌های سرطانی. داروهای شیمی‌درمانی سلول‌هایی که به‌سرعت تقسیم می‌شوند را هدف می‌گیرند تا جلوی رشد تومور را بگیرند، اما به‌همین دلیل سلول‌های سالم مانند موهای سر، پوشش معده و مغز استخوان نیز تخریب می‌شوند. این یک مداخلهٔ سنگین و بی‌رحمانه است.
ایمونو‌درمانی رویکردی هدفمندتر است: هدف آن آماده‌سازی سیستم ایمنی برای حمله تنها به سلول‌های سرطانی است. بیشتر تحقیقات در این حوزه به‌سوی توسعهٔ واکسن‌ها و داروهای هدفمند برای سرطان‌های خاص متمرکز شده‌اند، که فرایند طولانی و پرهزینه‌ای برای آزمون ایمنی، کارایی و دوزها به‌همین ترتیب در پی دارد. اما به‌نظر می‌رسد واکسن‌های mRNA چیز متفاوتی انجام می‌دهند: به‌گونه‌ای که سیستم ایمنی را به‌طور کلی فعال می‌کنند و این به بدن کمک می‌کند تا سلول‌های سرطانی را مبارزه کند.
پژوهشگران در ایالات متحده سوابق پزشکی بیماران مبتلا به سرطان ریهٔ مرحلهٔ ۳ و ۴ را که بین سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۲ در مرکز سرطان MD Anderson دانشگاه تگزاس دریافت کرده‌اند، بررسی کردند. از این بیماران، ۱۸۰ نفر در طی ۱۰۰ روز پس از شروع درمان ایمونو‌درمانی، واکسن mRNA کووید — چه فایزر و چه مودرنا — دریافت کرده بودند. در این مطالعهٔ مشاهده‌ای، پژوهشگران این افراد را با ۷۰۴ بیمار مقایسه کردند که همان داروها را دریافت کردند اما واکسن کووید نداشته‌اند.
پس از کنترل عوامل سن، شدت بیماری و سایر متغیرهای مزاحم، نتایج بسیار چشمگیر بود: بیماران واکسین‌شده به‌صورت متوسط ۳۷٫۳ ماه زنده ماندند، در حالی که گروه غیرواکسین‌شده میانگین ۲۰٫۶ ماه داشت. سه سال پس از آغاز درمان، ۵۵٫۷٪ از بیماران واکسین شده همچنان زنده بودند در مقابل ۳۰٫۸٪ از کسانی که واکسن دریافت نکرده بودند. الگوی مشابهی نیز در گروه دوم بیماران مبتلا به ملانوم متاستاتیک (سرطان پوست که به سرتاسر بدن گسترش یافته) مشاهده شد. همان مزیت صرف‌نظر از اینکه واکسن فایزر یا مودرنا بوده است، اما در واکسن‌های غیر‑mRNA کووید دیده نشد.
این پیشرفت‌ها چشمگیر هستند و به‌مراتب فراتر از میانگین معمول برای اکثر داروهای سرطانی می‌باشند. مطالعه‌ای که تأثیر بالینی ۱۲۴ داروی جدید سرطانی تأییدشده توسط FDA ایالات متحده بین سال‌های ۲۰۰۳ تا ۲۰۲۱ را بررسی کرد، نشان داد که به‌طور متوسط، داروهای جدید میانگین طول عمر کلی را تنها ۲٫۸ ماه افزایش می‌دهند.
برای بررسی عمیق‌تر این نتایج، دانشمندان تأثیر واکسن‌های mRNA را بر روی موش‌ها مورد بررسی قرار دادند. آنها دریافتند ترکیب واکسن mRNA با ایمونو‌درمانی به فعال‌سازی سیستم ایمنی کمک می‌کند و تومورهای قبلاً «سرد» (پنهان) را به تومورهای قابل تشخیص تبدیل می‌سازد.
چه چیزی می‌تواند این پدیده را توضیح دهد؟ پژوهشگران بر این باورند که واکسن‌های mRNA به‌عنوان یک مشعل عمل می‌کنند و سلول‌های ایمنی را در سراسر بدن فعال می‌سازند. این به‌طور مستقیم سلول‌های سرطانی را هدف نمی‌گیرد، اما سیستم ایمنی را برای پاسخ‌پذیری و هوشیاری بیشتر آماده می‌سازد.
اگر این نتایج در مطالعات دیگر تأیید شوند، می‌تواند رویکرد درمان سرطان را متحول کند. همان‌طور که دکتر الیاس سیئر، متخصص انکولوژی و یکی از هم‌نویسندگان این پژوهش گفت: «ما می‌توانیم یک واکسن غیر‌ویژه حتی بهتر طراحی کنیم تا پاسخ ایمنی را به‌صورت گسترده فعال و بازتنظیم کنیم، به‌طوری که به‌صورت اساسی بتوانیم یک واکسن سرطانی کلی، آماده‌به‌استفاده، برای تمام بیماران داشته باشیم.» از آنجا که واکسن‌های mRNA کووید پیش از این در میلیون‌ها نفر ایمنی‌سنجی شده‌اند، پژوهشگران پتانسیل استفاده مجدد از آنها را به‌عنوان راهی کم‌ریسک و کم‌هزینه برای تقویت سیستم ایمنی در کنار درمان‌های سنتی سرطانی می‌بینند.
اما نکات هشداردهنده‌ای نیز وجود دارد. این نتایج از یک مطالعهٔ مشاهده‌ای به‌دست آمده‌اند — یعنی بر اساس بازنگری سوابق پزشکی بیماران، نه آزمایشی که از ابتدا برای ارزیابی این اثر طراحی شده باشد — بنابراین می‌توانند صرفاً ارتباط را نشان دهند، نه علیت. برای اثبات اینکه واقعا واکسن تأثیرگذار است، نیاز به آزمایشات تصادفی کنترل‌شده (RCT) است. همچنین مطالعات حیوانی برای بررسی دقیق‌تر مکانیزم بیولوژیکی دقیق علاوه بر فعال‌سازی کلی سیستم ایمنی ضروری است.
اما تصور کنید که بتوانیم درمان‌های سرطانی دقیق‌تر و مؤثرتری داشته باشیم بدون هزینه سنگین و عوارض جانبی شیمی‌درمانی. من به یاد دارم که پدرم بارها دورهای مکرر شیمی‌درمانی را پشت سر گذاشت و از این سؤال می‌پرسیدم که آیا درمان بدتر از بیماری است. مطالعهٔ Nature یادآوری می‌کند که علم گاهی به‌راہ‌های شگفت‌انگیزی پیش می‌رود. واکسن‌های mRNA کووید ممکن است نه تنها در دوران پاندمی جان‌ها را نجات داده باشند، بلکه می‌توانند جان‌ها را از سرطان نیز نجات دهند.
